Sự nghiệp Đà_Lôi

Từ năm 1213, Đà Lôi phò tá Thành Cát Tư Hãn trong chiến dịch nam hạ chống lại nhà Kim. Đến năm 1221,ông lập được thêm nhiều chiến công trong cuộc tây chinh thôn tính đế chế Hoa Thích Tử Mô (Khwarezm). Đặc biệt, chính ông đã chỉ huy chiếm giữ và thảm sát tại 2 thành phố lớn ở Trung ÁNishapurMerv, khi họ nổi dậy chống lại người Mông Cổ.

Khi Thành Cát Tư Hãn phải quyết định người kế vị ngôi đại hãn, ông đã cân nhắc việc lựa chọn giữa Đà Lôi và Oa Khoát Đài. Mặc dù Đà Lôi là một chỉ huy quân sự xuất sắc trên chiến trường giống như vua cha, nhưng cuối cùng Thành Cát Tư Hãn đã chọn Oa Khoát Đài do ông này lại có năng lực tốt chính trị vượt trội hơn Đà Lôi.

Sau khi Thành Cát Tư Hãn băng hà năm 1227, Đà Lôi làm giám quốc trong 2 năm, xưng hiệu Dã khả na nhan (chữ Mông Cổ:ᠶᠡᠬᠡ ᠨᠣᠶᠠᠨ; chuyển tự La Mã: Yeqe noyan; chuyển tự Cyrill: Их ноён).

Đến năm 1229, ông cùng các anh em trai triệu tập các quý tộc Mông Cổ tại hội nghị Hốt lý lặc thai (phiên âm Hán: 蒙古语, Kurultai) để bàn việc tuyển chọn người kế vị ngôi Khả hãn. Hầu hết các quý tộc Mông Cổ đã tôn Đà Lôi làm khả hãn mới, vì theo tục lệ Mông Cổ, con út được kế thừa sản nghiệp của cha còn con lớn ra ngoài lập nghiệp. Ulus (đất đai di sản thừa kế) của ông vào thời điểm năm 1227, là các vùng đất tại thảo nguyên Mông Cổ. Một lý do khác là vì lúc bấy giờ Đà Lôi đang nắm phần lớn binh lực của đế quốc. Vào thời điểm Thành Cát Tư Hãn băng hà, tổng quân doanh Mông Cổ có 13 vạn quân, thì có đến 10 vạn quân tinh nhuệ nằm dưới sự thống suất của Đà Lôi.

Mặc dù nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ, nhưng Đà Lôi đã từ chối quyết định của Hốt lý lặc thaivà cùng với người anh trai thứ hai là Sát Hợp Đài (Chagadai) kiên quyết tuân theo ý nguyện của cha, tôn anh trai thứ ba Oa Khoát Đài lên ngôi Khả hãn.

Năm 1231, Oa Khoát Đài lại tiếp tục khởi binh phạt Kim để hoàn tất tâm nguyện còn dang dở của Thành Cát Tư Hãn. Trong chiến dịch này, Đà Lôi được giao một cánh quân, đi vòng qua Thiểm Tây để tập kích hậu phương quân Kim tại Biện Kinh[2]. Tuy nhiên, chiến dịch chưa được hoàn thành thì khỏang một năm sau, tháng 9 (âm lịch) năm 1232, Đà Lôi ốm nặng và chết ở vùng thảo nguyên Mông Cổ.